تاریخ معماری مساجد

تاثیر فرهنگ‌ها بر یکدیگر که اغلب توسط عوامل مختلفی مثل کشورگشائی و تعامات سیاسی انجام می‌گرفته، باعث تولد و زایش متون جدید فرهنگی در قالب بناها شده است. تعامل فرهنگی جهان اسلام در مرحله نخست، عموماً توسط فتوحات به‌وجود آمد اما پیامد آن، شکل‌گیری متون فرهنگی و هنری
گردید که خود را در قالب معماری ابنیه و به‌خصوص مساجد دنیای اسام نشان می‌دهد. این تلاقی فرهنگی از طریق مجاری و عوامل گوناگون اجتماعی در شکل‌دهی و ایجاد مؤلفه‌های زیبایی‌شناختی و حتی ساختارهای کالبدی مساجد نقش مهمی دارد. در سیری تکوینی، برخی از فرهنگ‌ها در تلاقی با دیگر جوامع فرهنگی، عناصر و مؤلفه‌هایی را جذب، و برخی را طرد می‌کنند.
علی‌رغم اساس قرار دادن معیارها و تعالیم دین اسلام در ساخت بناها، شاهد تفاوت معماری مساجد در سرزمین‌های اسلامی هستیم. معماری هر ناحیه از جهان اسلام، با شماری از ویژگی‌ها متمایز می‌گردد و علل این تفاوت نسبت‌به نواحی دیگر، به‌درستی تبیین نشده است. در اینجا این سؤال پیش می‌آید که تشابهات، تفاوت‌ها و تأثیر و تأثرهای متقابل بین معماری مساجد در دنیای اسلام چگونه اشکال متفاوتی را پدید آورده‌اند؟
عمده مطالب کتاب حاضر که نگاهی به اصلیت معماری مساجد دارد، ثمره مطالعه و تدریس کلاس آشنایی با هنر و معماری اسلامی ایران و جهان است که طی 22 سال عمدتاً در دانشگاه تهران توسط نگارنده انجام گرفته است. مطالب در چهار فصل، نخست به مساجد اولی شامی-مغربی پرداخته، سپس مساجد مصر و ایران و در نهایت، مساجد آناتولی مورد بررسی قرار خواهند گرفت.