آنچه منظر نیست!

منظر، پدیده‌ای نوظهور در معارف مربوط به مکان است که در زبان فارسی به‌دلیل سابقه طولانی واژه منظر با شبهۀ «شناخته‌شدن» روبروست. مفهوم جدید منظر، به‌دلیل تعارض ماهوی آن با دوقطبی کارتزین (عالم‌های جداگانه عین و ذهن) حاکم بر نظام تعلیم و تربیت، به آسانی شنیده و به دشواری فهمیده می‌شود: پدیده عینی-ذهنی واحد که در عین آنکه کالبد است، کالبد نیست و بالعکس. فهم این تعارض ذاتی فقط با قبول همزمانی دو بُعد عینی-ذهنی ممکن می‌شود. درحالی‌که جامعۀ علمی امروز بشر که میراث‌دار جداسازی عین است، همزمانی و همگامی این دو در ساخت پدیده «دکارت» از ذهن توسط
واحد را نمی‌تواند بفهمد و بپذیرد. فرهنگ ایران به گواهی زبان فارسی از بیش از هزار سال قبل مفهوم توأمان عینی-ذهنی منظر را درك کرده بود و براي تمییز آن از واژه منظر را ساخته بود.
رواج منظر در دنیاي امروز، ناشی از کشف دنیای مدرن از این پدیده واحد و دوقطبی است. اگرچه نفس این کشف در تعارض با تفکیک دوقطبی دکارت و
ناقض عینیت‌گرایی مدرنیسم است، اما مدرنیته که جز عقل را برنمی‌تابد، به شهادت نشانه‌هاي بسیار، وجود پدیدهای دیگر و جداگانه نسبت‌به عین یا ذهن
را گواهی کرد و با تبیین وصف عینی-ذهنی برای آن، شکافی فزاینده در بنیاد دوقطبی کارتزین ایجاد کرد. پس از آن درك مفهوم مکان و منظر در دنیای امروز سرعت بیشتری گرفت. در ابتدا، توجه به وجه ذهنی مکان و منظر از طریق الحاق صفت‌های معنایی به کالبد انجام شد و تدریجاً جدایی‌ناپذیر بودن عین از ذهن و متحدبودن عینی-ذهنی منظر شناخته و پذیرفته شد.
در ایران از آغاز دهۀ 80 شمسی مفهوم منظر در دانشگاه رایج شد. پیشتر در سطح جامعه و به‌مثابۀ نوعی مطالبۀ کیفیت نیز مطرح گردیده بود. در دو دهۀ گذشته اقبال به مفهوم منظر شتاب زیادي گرفته است. این جاذبه، آسیب‌های طبیعی خود را نیز به همراه داشته است: تعریف‌های خودبنیاد و تفسیرهای سلیقه‌ای به‌خصوص در بستر زبان فارسی که واژه منظر را از هزار سال قبل شناخته شده بود، این اتفاق بیشتر رخ داده است. براي جلوگیری از بدفهمی منظر لازم بود تا تعاریف استاندارد و علمی متکی به منابع معتبر بیان شود. در راه انجام این مهم، پژوهشگران کتاب حاضر دریافتند که کثرت تعابیر خودبنیاد چنان بر تعاریف علمی غلبه کرده که لازم است در گام نخست از هر آنچه که آنچه منظر نیست تبری جسته شود. پس از آن است که می‌توان بر «آنچه منظر است» پاي فشرد.
از این رو گروهی از پژوهشگران منظر در فعالیتی مشترك میان دانشگاه تهران و پژوهشکده نظر به تدوین مشهورترین تعابیري دست زدند که نسبت صحیحی
با مفهوم اصیل منظر برقرار نکرده‌اند. انتخاب تعابیر و شرح فاصلۀ آنها با مفهوم علمی منظر محتواي این کتاب را ایجاد کرد. باید اذعان کرد صاحب‌نظران مسائل شهر و معماری نامبرده‌شده در این کتاب از زمره اساتید ارجمند کشور هستند که نقد سخن ایشان در حوزه‌ای که الزاماً جزء تخصص ایشان شمرده نمی‌شود از سر علم‌دوستی و با رعایت احترام تمام و تکریم مقام علمی ایشان بوده است.